Ο Πατούχας είναι ένα από τα απολαυστικότερα «κλασικά» έργα της νεοελληνικής πεζογραφίας. Με ύφος που κεντάει και απολαυστικό χιούμορ, με μια γλώσσα πλούσια σε ιδιωματικά στοιχεία της κρητικής διαλέκτου, μα και κατανοητή λόγια γλώσσα στην αφήγηση, κατέκτησε τους αναγνώστες από την εποχή του έως σήμερα. Το καταλυτικό χιούμορ του Κονδυλάκη, η ψυχογραφική του δεινότητα και το υποδειγματικά λιτό ύφος του, υπερβαίνει το ηθογραφικό πλαίσιο της εποχής και γίνεται απολαυστικά σύγχρονο.

Ο έφηβος Μανώλης –ήρωας αντλημένος από τις παιδικές αναμνήσεις του συγγραφέα από το χωριό του Βιάννο στην Κρήτη όπου γεννήθηκε–, που εξαιτίας της ανοικονόμητης σωματικής διάπλασής του αποκτά το παρατσούκλι «Πατούχας», από μικρό παιδί αποφασίζει να ζήσει στη στάνη του πατέρα του, καθώς μόνον εκεί νιώθει ευτυχισμένος. Ο χρόνος ωστόσο περνά και, μαζί με την εφηβεία, αφυπνίζεται ο ερωτικός πόθος – γεγονός που τον παρακινεί, δίχως καν να το συνειδητοποιεί, να επιστρέψει στο χωριό. Εκεί, όμως, ο νεαρός βοσκός –με τις αχαλίνωτες ορμές, με την αθωότητα του πρωτόπλαστου και την επινοητικότητα του αγριμιού– βρίσκεται αντιμέτωπος με το δράμα της κοινωνικής προσαρμογής, επαναστατεί και αντιδρά με το δικό του τρόπο.